Egerton MS 2904

This late-fifteenth-century Middle Dutch prayer-book may be a previously unidentified manuscript from Selwerd, a large and influential Benedictine monastery in the northernmost part of the Netherlands. The prominent position of St Pontianus of Spoleto, a patron saint of Utrecht, and the presence of St Willibrord, the first bishop of Utrecht, in a large section with prayers to saints (ff. 94r-129v), suggest that the manuscript was produced for use in the diocese of Utrecht. The manuscript’s decoration indicates that it was produced in or near the city of Groningen, then part of the Episcopal principality of Utrecht (for examples of manuscripts from Groningen see Hermans, ‘Groningen en Noordoost-Nederland’ (1992), pp. 140-53). Its style is similar to that of manuscripts produced the Benedictine double monastery of Selwerd in the last quarter of the fifteenth century (for Selwerd manuscripts see Hermans, Middeleeuwse handschriften uit Groningse kloosters (1988), pp. 70-72). Further suggestions for the manuscript’s production at Selwerd are the long prayers to St Katherine of Alexandria, Selwerd’s patron saint, in the aforementioned section of prayers (ff. 124r-125v), and the fact that the manuscript’s first known, and probably intended, owner−a religious woman named Gertrud Ulgers−shares her surname with several women and men who were situated at or affiliated with the monastery. While Gertrud’s presence at Selwerd cannot be confirmed from surviving records, she may have been related to Margareta Ulgers, a nun at Selwerd, and members of an Ulgers family who are mentioned in an account book from the monastery (see Bakker and others, Het kasboek van Henricus Lorenzius (2003), pp. 95, 136, 147, 194). The manuscript was probably produced for her or another nun, since one of its prayers addresses a female reader (ff. 252r-253v).

If Gertrud Ulgers was professed at Selwerd, she would have been at the monastery after it had joined the Bursfelde Congregation. This fifteenth-century union of reformed Benedictine monasteries, initiated by the Benedictine Abbey of Bursfelde in Lower Saxony, simplified the liturgical offices in order to create more time for personal prayer. This prayer-book may be the result of this reform measure: it would have provided its assumed Benedictine reader with an ample amount of prayers to Christ, the Virgin Mary, and the saints intended for personal devotional reading between or at the canonical hours. It once also included several devotional woodcuts pasted on empty spaces, but these, at a certain point in time, were all removed (e. g. see the remnants of glue and paper on ff. 64v, 169r, 203v, 220v and 268v).

Contents:

ff. 1r-19r: Prayers for before and after communion, ‘[rubric:] Van den weerdigen sacrament [prayer:] Als gij opclymmet toe den eersamen sacramente des altaers Soe soele ghij dat hillige licham ende bloet onses heren Jhesu Christi mitten oghen des geloeves ansien [etc.]’ [see Een Diets gebedenboek, ed. by Luc Indestege (1961), pp. 136-39].

ff. 19r-21r: A prayer to Christ, ‘[rubric:] Een gebet toe onsen lieven heren seer suverlick ende nutte [prayer:] O here al ist dijn dat in den hemel ende in der eerden is Ick begheer my selven dy toe offeren in ene willighe offerhande ende ewelike dyn toe blijven [etc.]’.

ff. 21r-23r: A prayer to Christ’s body parts, ‘[rubric:] Totten leden onses liefs heren [prayer:] Wes ghegruet lof vloyende hoeft ons ghesuntmakers voer ons myt doernen ghecroent ende mytten reyde gheslaghen [etc.]’.

ff. 23r-25r: A prayer to Christ, ‘[rubric:] Toe onsen heren [prayer:] O here Jhesu Christi mijn verloeser mijne mynne mijne salicheit ende eerlicheit mijnre sielen ende mijn wtvercoeren lief [etc.]’.

ff. 25v-29r: A daily prayer for the Five Wounds, ‘[rubric:] Soe wee [sic] dit dagelix lest mit vijf pater noster ende Ave maria Die doet goede enen genamen dienst [prayer:] Loef ende glorie sy dy here ihesu Christi voer die alre hillichste wonde dijnre rechter hant [etc.]’.

ff. 29r-32v: A sequence of prayers for praising Christ ‘[rubric:] Soe wie onsen lieven heren eert den wil hier weder eren ende is seer nutte gelesen [prayer:] Ick loeve . ick anbede . ick groetmaeke . ick glorificier ende ick benedije dy o guede ihesu [etc.]’.

ff. 32v-45v: Prayers to Christ’s body parts, attributed to Bernard of Clairvaux, ‘[rubric:] Soe wie dese gebedekens lest die doet ons lieven heren enen angenamen dienst ende sunte bernardus hevet dat gemaket ende is seer devotelic ende genoechlick [prayer:] Ghegruet sijstu mijne salicheit O du lieve here ihesu Christe Wes gegruet [etc.]’ [see Rudy, Rubrics (2017), pp. 242-46].

ff. 46v-50v: Short prayers to be recited before communion, to the Father, the Son, the Holy Spirit, the Virgin Mary, Angels, Patriarchs, Apostles, Martyrs, Confessors, Virgins, and All Saints, ‘[rubric:] Voer die ontfenckenisse totten hemelschen vader gebet [prayer:] Die o alre barmhertichste hemelsche vader Ic bidde u oetmoedelic dat ghi in der selver lieften ende barmherticheit daer ghi uwen enigen soen voer ons toe verlossen gegeven hebt inder doet . wilt my geven uwen gemynden soen inden heiligen sacrament [etc.]’.

ff. 50v-53v: Prayers to Christ and the Virgin Mary to be recited before communion, containing instructions for prayer positions, ‘[rubric:] voer die ontfenckenisse [prayer:] O alre suetste ihesu want ghi boven al sijnt daer al myn hoep ende salicheit an staet [etc.]’.

ff. 53v-57r: Prayers to Christ to be recited after communion, ‘[rubric:] Nae die ontfenckenisse [prayer:] Weest willecome o myn alre liefste O myn alre schoenste brudegom wes schoenheit sonne ende mane verwonderen [etc.]’.

ff. 58r-63v: Prayers for Mass, ‘[underlined:] Item alsmen misse ludet soe leest den ymnum . Coemt scepper geest . Ende haest u ter kerken. Ende als ghi in die kerke coemt soe leest eerst dit ghebet [rubric:] gebet [prayer:] Weest gegruet alre heilichste stat godes dy moet gebenedien die heilige drivoldicheit Alle heiligen [etc.]’.

ff. 63v-64v: A prayer offering indulgences for all Christian souls, to be recited on a cemetery, ‘[underlined:] Item wie dit gebet leest als hi over den kerhof [sic] gaet die verdient voer elcke geloevige ziele over al die werlt twe hondert daghe oflaets ende selven behoft hi oec twe twe [sic] hondert dage oflaets [rubric:] gebet [prayer:] God gruet u alle geloevighe zielen welker lichamen hier ende alre wegen begraven sijnt [etc.]’.

ff. 64v-74v: Magdalena Beutler (b. 1407, d. 1458), Poor Clare at the convent of St Klara in Freiburg im Breisgau, The Golden Litany, ‘[rubric:] Hier begynen die gulden letanien [prayer:] Here ontferme di onser Christe ontferme di onser Here ontferme di onser [etc.]’ [see Een Diets gebedenboek, ed. by Luc Indestege (1961), pp. 153-62; Meertens, De godsvrucht in de Nederlanden, I (1930), pp. 133-34; Greenspan, Erklaerung (1990), pp. 311-14; Rudy, Rubrics (2017), pp. 231-32].

ff. 74v-75v: A prayer for peace and unity, ‘[rubric:] Collecta voer vreede ende eendrachticheit [prayer:] O vader der ontfermherticheit ende god alles troestes . Ic bidde u oetmoedelic ontfermt u myns ende dijns volckes ende dijnre eerffenisse geeft vrede den herten die dat begeren [etc.]’.

ff. 75v-76r: A prayer for submitting oneself to Christ, ‘[rubric:] Noch een bevelynge [prayer:] Ic bevele my ende N inden onsculdigen doet ons lieven heren ihesu Christi [etc.]’.

ff. 76-93v: Prayers to the Passion, organised according to the seven days of the week, ‘[rubric:] Hier begijnt die passie ons heren des · manendages – Des manendaghes totten hemelschen vader. [prayer:] O here boven allen heren ende god . boven alle goden hemelsche keiser ende coninc du alre mynlicste vader [etc.]’.

ff. 94r-129v: Short prayers to saints, Apostles and angels, ‘[rubric:] Een schoen gebet van den heiligen drie coningen [prayer:] Weest gegruet . O weerde heilige drie coningen. Jasper Melchior ende balthazer . Ic bevele u myn ziele ende myn lijf Ende ic bide u oetmoedelic [etc.]’. The section contains prayers for the following saints: the Three Magi, St Pontianus of Spoleto, St Anthony, St Sebastian, Agnes of Rome, St Vincent, St Agatha, St Matthew, St Gregory, St Ignatius, St Dorothy, St Apollonia, St Gertrude, St Joseph, St Ambrose, St Tiburtius, St Valerian, St George, St Marcus, St Quirinus of Neuss, St James the Apostle (Minor), St Philip the Apostle, St Monica of Hippo, St Job, St Petronilla of Rome, St Erasmus, St Barnabas the Apostle, St Cunera, the Ten Thousand Martyrs, St John the Baptist, St Lebuinus, St Peter, St Paul (including a sequence for both St Peter and St Paul), St Margaret, St Alexius, St Mary Magdalena, St James the Apostle (Major), St Christopher, St Martha, St Lawrence, St Clara, St Roch, St Bernard of Clairvaux, St Bartholomew, St Augustine, St Maurice, the Guardian Angel, St Michael, St Gabriel, St Raphael, All Angels, St Jerome, St Francis, St Denis, St Lucas, St Ursula and the Eleven Thousand Virgins, St Simon the Apostle, St Jude the Apostle, All Saints, St Willibrord, St Elizabeth, St Cecilia, St Clement, St Katherine of Alexandria, St Andrew the Apostle, St Barbara, St Nicholas, St Joachim, St Lucy, St Thomas the Apostle, St Stephen, St John the Evangelist, St David.

ff. 129v-130r: Eight verses that, according to an introduction, protect one against damnation. St Bernard of Clairvaux would have taught the devil to teach the verses to him, ‘[underlined:] Item dit sijnt sunte bernardus versen die hem die duvel leerde by bedwanc · ende wie sie alle dage devoetelic leest en sal niet verdoemt werden [rubric:] Sunte bernardus versen. [prayer:] O here verlicht myn ogen op dat ic niet en slape inder doet op dat myn viant niet en segge ic heb vermoegen tegen hem ghehadt [etc.]’ [see Een Diets gebedenboek, ed. by Luc Indestege (1961), pp. 188-89; Rudy, Rubrics (2017), p. 256].

ff. 132r-134v: A prologue to a Middle Dutch version of Henry Suso, Hundert Betrachtungen, ‘[rubric:] Hijr beghint die prologus van den hundert articulen des lijdens onses lieven heren ihesu [prayer:] Soe wee gehoechnisse de mynliker passien ons heren Jhesu Christi nae sijn vermoegen begeert genoech toe doen ende sijnre pijnen mit wedergevender dancbarheit to antwoerden Die mach dese hundert articulen ter gedencnisse sijnre bitter passien mit hundert versen ende gebeden die hijr nae gescreven volghen dagelikes lesen [etc.]’.

ff. 134v-168r: Henry Suso, Hundred Betrachtungen (a Middle Dutch translation of the rendition by Willem Jordaens), ‘[rubric:] Hijr beginnen die hundert articukelen [sic] ende gedencknisse der passien onses lieves heren ihesu Christi die een yegelick ynniger Christi hebn mach ende pijnen hem die dagelikes mit ynnicheit toe betalen ende hem selven daer in onsen heren die voer hem gestorven is als hie oetmoedelicst mach mit begeerten godliker mynnen gheesteliken toe geliken Des maendaghes i artikel [prayer:] O here Jhesu Christ wijsheit goedes op dat ick yeets wat weder doe dijnre gebenedijder passien [etc.]’ [for this work and its Middle Dutch translations see Van Aelst, Vruchten van de passie (2011), passim].

ff. 172r-173v: A prayer to Christ, ‘O here Jhesus chr[ist]e ick anbede dy anden cruce hanghende ende een doerne op dijn hillighe hovet draghende Ick bidde dy dat dijn cruce my behoede voer den slaenden enghel Amen [etc.]’.

ff. 173v-175r: Prayers to the Five Wounds, attributed to St Francis, ‘[rubric:] Dit synt sunte Franciscus gebeden die seer suverlick synt [prayer:] O lieve here Jhesu Christe hier stae ick voer uwen oghen als een arm misdadich mensche die myt sijnen sonden sijn siele dicwijle verdoemt hevet [etc.]’.

ff. 175v-184r: Fifteen prayers on the Passion, ‘[rubric:] Die vijftijn pater noster [prayer:] O Jesu enighe soeticheit ghenoelick den ghenen die dy mynnende sint ghaende boeven alle blijscap ende alle begheerte ghesuntheit heil ende een mynnar der sonderen die penitencie doende synt [etc.]’.

ff. 184r-185r : A prayer on the Passion to be recited three times per day, ‘[rubric:] Die dit ghebedeken dremael lest in den daghe die sal nummer verdoemt worden [prayer:] Sich op my o onghemetene guedertijrenheit [etc.]’.

ff. 185r-189v: A prayer on the Eucharist, ‘[rubric:] Van de weerden sacrament [prayer:] O overste priester ende gheware biscop here Jhesu Christe die dy offerdes goeden den vader een reyne ende onbevlecte offerhande op den altaer des cruces om ons arme sonders [etc.]’ [see Een Diets gebedenboek, ed. by Luc Indestege (1961), pp. 136-39].

ff. 189v-194r: A sequence of prayers to be recited before communion, ‘[rubric:] Voer der ontfancnisse [prayer:] O alre mynlichste ende suetste here den ick nu devoetelick begheer toe ontfanghen [etc.]’ [see Een Diets gebedenboek, ed. by Luc Indestege (1961), p. 139].

ff. 194r-196r: A sequence of prayers to be recited after communion, ‘[rubric:] Nae der ontfancnis [prayer:] O here al ist dijn dat in hemel ende eerde is Ende ick begheer my selven dy toe offeren in een willighe offerhande ende ewelike dijn toe blijven [etc.]’.

ff. 196r-199v: A prayer to God, ‘[rubric:] Een schoen gebet [prayer:] O afgront der ghenaden ende fonteyne der hoegher mynnen ewighe wijsheit goedes ontfermhertiche soene des almachtighen vaders [etc.]’.

ff. 199v-203r: Prayers to Christ, ‘[rubric:] Gebedeken [prayer:] O here scrivet in mijn herte iuwe wonden myt iuwen duurbaren bloede op dat ick daer in lesen moeghe iuwen rouwe ende mynne [etc.]’.

ff. 204r-205v: A daily prayer to the Virgin Mary, ‘[rubric:] Soe wie dit toe onser vrouwen eren dagelix lest Den wil sie altoes troesten [prayer:] Die moeder stont vul van rouwen screyende by den cruce daer hoer lieve soene anhenck [etc.]’.

ff. 205v-206r: A prayer to Christ, ‘[rubric:] Toe onsen heren [prayer:] O vletende borne der ewicheit hoe bistu dus verseghen O wijse lere des menschen hoe bistu aldus mishandelt [etc.]’ [see Een Diets gebedenboek, ed. by Luc Indestege (1961), pp. 236-37].

ff. 206r-207r: A prayer to the Virgin Mary, ‘[rubric:] Toe onser liever vrouwen een schoen gebedeken [prayer:] Gheweerdighe moeder goedes des oversten coninghes wtvercoeren eer die werlt wort ghemaket Du biste een tempel ons heren [etc.]’.

ff. 207v-212r: A prayer to the Virgin Mary, ‘[rubric:] Van onser liever vrouwen een suverlick gebet [prayer:] O gloriose vrouwe ende alre hillichste ende alre sueteste maghet Maria moeder goedes vul alre goddiensticheit dochter des oversten coninghes [etc.]’.

ff. 212r-215r: A prayer to the Virgin Mary, ‘[rubric:] Een suverlick gebet toe marien [prayer:] O Maria ick sal spreken toe dynre herten O vrouwe der werlt ick sal spreken toe dijnre herten [etc.]’.

ff. 215r-215v: A prayer to the Virgin Mary, attributed to St Bernard of Clairvaux, ‘[rubric:] Dit gebet hevet sunte bernardus ende geet boven alle gebeden gelijck als metael boven golt gaet al soe gaet dit boven alle gebeden [prayer:] Weset ghegruet tempel der hilgher drivoldicheit weset ghegruet wtvercoeren van goede den vader West ghegruet een moeder des soens [etc.]’.

ff. 215v-217r: A prayer on the Seven Joys of the Virgin Mary, ‘[rubric:] Onser liever vrouwen blijschapen die seer nutte synt gelesen [prayer:] Verblijt in Maria coninghynne des hemels wanttu mytter maghedeliker bloemen ende sonderliker eeren dat blenckende vordeldoem der enghelen ende dat gheschijrde ghetal der hilghen in weerdicheit boeven gaeste [etc.]’.

ff. 217r-219v: Salutations to the Virgin Mary, beginning ‘God gruet iu guedertyrene maria gloriose hillighe maget ende moeder ons heren ihesu Christi [etc.]’.

ff. 220r-223r: The ‘Golden Hours’ of the Virgin Mary, ‘[rubric:] Hier begint een getiedeken van onser liever vrouwen ende heet van weerdich dat gulden getiedeken [prayer:] O alre heilichste moder ende maeget maria om dat sware versuchten daer dijn herte om bevede Doe du vernaemste dat u lieve soene ihesus Christus vanden wrede ioden gevangen ende gebonden wert ende mit verradenisse gegeven in swaren toermenten [etc.]’ [see Een Diets gebedenboek, ed. by Luc Indestege (1961), pp. 183-88].

ff. 223r-223v: A daily prayer to the Virgin Mary, ‘[rubric:] Soe wie dit ghebet alle dage leest mit berouwe van sinen sonden die en sal niet sterven onse lieve vrouwe sal hem die tijt ende die ure openbaren als hi sterve [prayer:] Ic gruet u alre suetste maria een opgewassen lely der reynicheit Ic gruet u alre goedertierenste maria een fyole der waerre oetmoedicheit [etc.]’.

ff. 223v-225v: The Sixteen Joys of the Virgin Mary, ‘[rubric:] Hier beginen xvi blijscappen van onser liever vrouwen ende soe wiese xvi dage ane[e]n le[es]t die heeft een bede van onser vrouwen [prayer:] Verblijt u blenckende dageraet wtvercoren bruut gods inder engelscher gruten [etc.]’.

f. 225v-230r: A prayer to the Virgin Mary entitled the ‘Candle prayer’, preceded by an exemplum that tells how an angel taught the prayer to a nun, beginning ‘[underlined:] Het was een ioncfrou in een cloester gegaen ende hadde haer reynicheit geloeft gode Des waren haer olders toernich Doe openbaerde haer die engel gabriel want si seer bedrucket was ende leerde haer dit gebet ende seide wie dit sprect voer onser vrouwen beelde die dede haer enen danckelicken dienst ende sijn siele sal in allen nede wel getroest wesen [etc.] [rubric:] Hier begint een schoen gebet van onser lieve vrouwen ende is geheten dat keersen gebet [prayer:] O Maria suete maget Ic vermane u der groeter eren die u onse lieve here gedaen heeft boven alle gescapen creaturen in hemel ende in eerde [etc.]’ [see Rudy, Rubrics (2017), p. 248, 281].

ff. 230r-231v: A prayer for protection (heavenly letter), to be read or worn as an amulet, purportedly sent by Pope Leo III to Charlemagne, ‘[underlined:] Alle dage als ghi moecht soe leest dit gebet want het is die epistel die die paus leo sende coninc karele den keyser ende si was hem gesent van gode ende soe wie dese epistel an hem dracht of alle dage leest of hoert lesen in dien dage en mach hem geen sweert doer snyen noch van yser noch onweder deren noch in water versicken noch in versincken noch geen bose mensche noch die viant en mach hem niet deren ende wanneer hi van desen leven scheydet soe en mach hi indes viants gewolt niet comen noch oec sterven scandelicker doet Ende ist sacke dat sie een vrouwe leest die in arbeide is van kynde of bi haer hadde die en mach niet sterven sonder gebeurte ende sie sal des kyndes gevesen sonder groeten pinen [rubric:] Een epistel die seer goet gelesen is [prayer:] Cruce Christi si mit mi + Cruce gods is myn toeverlaet + Cruce is gewaer heilichen [etc.]’.

ff. 230v-231v: A prayer to Christ, ‘[rubric:] Een bevelinghe tot onsen here [prayer:] God weest mijn sonder genadich ende bewaert mi alle die dage mijn levens O abrahams god ende Jacobs god ontferme u mijns ende sendet in mijn hulpe Sint michael den archangel [etc.]’.

f. 231v: A prayer for penance, ‘[rubric:] Een gebet datte men lesen sal op die penetencie [prayer:] O alre suetste ihesu O rechtveerdige god mijn scolt is groet ende mijn sonden sijn soe vele ende mijn tijt is cort ende ic bin een arm mensche [etc.]’.

ff. 231v-232v: A prayer to be recited at communion, ‘[rubric:] Dit gebet salmen lesen in die tegenwoerdicheit des heiligen sacraments begaeft uut vele oflaets [prayer:] Ic bidde di o alre minlicste here ihesu Christi om die sonderlinge minne daer du dat menschelicke gheslachte mede minneste doe du hemelsche [coningine] coninc hengeste anden cruce [etc.]’.

ff. 232v-233v: Short prayers to Christ, ‘[rubric:] Gebet [prayer:] O almachtich ewich god Ic bidde dij om dijn heilige vijf wonden die du anden cruce onfengeste dat du wilste bewaren die vijf sinen mijnre sielen [etc.]’.

ff. 233v-234v: A prayer to the Holy Name, ‘[rubric:] Een schoen gebet vanden sueten naem ihesus begaeft mit oflaet [prayer:] O goede ihesu O alre goedertierenste ihesu O alre suetste ihesu [etc.]’ [see Meertens, De godsvrucht in de Nederlanden, I (1930), pp. 109-110; Rudy, Rubrics (2017), p. 282].

ff. 234v- 235r: A prayer to Christ for the ill, ‘[rubric:] Dese na volgende gebede salmen dicke den siecken voerlesen gebet [prayer:] O liev [sic] here Christi ghi hebt mit uwer heiliger passien ontlost die banden al mijnre sonden [etc.]’.

ff. 235r-236r: Prayers to Christ and the Virgin Mary for the dying, ‘[underlined:] Item alst aen dat sterven gaet ofte als die bitter doet coemt dan suldi dese nagescreven punten dicwil lesen [rubric:] gebet [prayer:] O lieve here vader ende moeder hebben mi gelaten doch lieve here wilt mi doch ontfangen [etc.]’.

ff. 236r-241v: Fifteen Paternosters on the Passion, ‘[underlined:] Item dese gebeden ofte bloet stortinge vander passien ons heren heeft gemacket een heilich catueser ende hi screef daer of soe wie se leest een iaer lanc mit xv pater nosteren ende sonderlinge des vriedages die verdient daer mede vele gracien ter sielen ende des lichams ende water dat hi sterven solde god wil hem hem sparen heut datter iaer wt is ende wie dat dese bedinge alle dage leest mit devocien ende berouwe ende rechte bichte Die heeft viij iaer oflaets ende vij carenen Ende soe wie se alle dage leest die is seker te besitten dat hoechste choer mitten overste scaren Ende soe wie se enen anderen voert leert sijn loen en vergaet nummer Ende waer men dese bedinge leest daer is Christus tegenwoerdich ende bescermt dien mensche voer alle quaet [rubric:] gebet [prayer:] O here iheus Christi ghebenediede gods soen Ic aenbede ende dancke ende vermane di [etc.]’.

ff. 241v-242r: Five Paternosters on the Passion, ‘[rubric:] Dit sijn vijf pater nosteren de men lesen sal alsmen in beden is pater noster [prayer:] O here ihesu Christi gods soen Doer den anxt daer dijn herte mede bevangen wert [etc.]’.

ff. 242v-243r: Three Paternosters on the Passion, ‘[underlined:] Dat eerste pater noster offer ic u lieve here ter eren uwer heiliger gedachten Die ghi gehadt hebt in deser werlt [etc.]’.

ff. 243r-246r: A prayer revealed to Pope Innocent III for Constance, Queen of Sicily, ‘[underlined:] Item die paus innocencius begeerte van onsen lieven here te weten een salige bedinge tot behoef der coninginnen van cecilien Ende god gaf hem dit gebet tot salicheit alre menschen Ende hi hebben drie pausen toe gegeven xxx^M iaer oflaets van allen doetlicken sonden C carenen ende men verlost daer mede een siele utte vergevuier Die eerste paus innocencius die andere benedictus die iij gregorius [rubric:] ghebet [prayer:] O here ihesus Christi soene des levende gods Ic bidde di dattu op doetste mijn herte ende stort daer in u bitter passie [etc.]’ [Meertens, De godsvrucht in de Nederlanden, I (1930), pp. 131-33].

ff. 246r-247r: Three Aves to be recited in the evening, ‘[rubric:] Hier beginen drie ave marien van onser liever vrouwen di men di avets lesen sal [prayer:] O Maria inder bermherticheit gods bidde oetmodelicken soe wat ic in desen dage te luttel gedaen heb [etc.]’.

f. 247r: A prayer to the Holy Name, ‘[underlined:] Soe wie dit gebet leest vanden sueten naem ihesus in die sonne mit een pater noster die verdient twe hondert duesent iaer olfaets ende also vele quadragenen ende oflaet van allen sonden [prayer:] O suete naem ihesus ontferme di over mi arme sondige mensche [etc.]’.

ff. 247r-252r: Prayers on the Passion for the days of the week, ‘[underlined:] Hier beginen sommige dagelixsche oefeninge in seven dagen gedilt Ende in elcken dage wat vanden leven ons heren ihesu Christi Ende wat van sijnre passien Ende wat van eenre sonden der seven doet sonden Ende wat vander doeget die dier sonde contrary is ende wat vanden weldaden ons heren Ende wat vanden vier utersten Ende van gehuechnisse sommiger heiligen [rubric:] Des manen dages [prayer:] Vanden leven ons heren ihesu Christi hoe dat ihesus geboren wert vander reyne maget marien [etc.]’.

ff. 252r-253v: A devotion on the Passion for the days of the week, ‘[rubric:] Een suverlicke oefeninge doer die wecke des manen dages [prayer:] Des manen dages sal si haer huus bestroeyen mit fyoletten [etc.]’.

ff. 253v-255r: A prayer on the Passion for remission of sins, ‘[rubric:] Een devoet gebet vander passien ons heren ihesu Christ om te vercriegen vergiffenisse van allen sonden gebet [prayer:] O alre suetste here ihesu Christi verlosser des menschelicken geslachtes die wt uwer onbegripelick goetheit ende uw onspreckelicker minnen ons hebt willen verlossen [etc.]’.

ff. 255r-255v: A prayer for penance, ‘[rubric:] Op die penetencie [prayer:] O here hoe groet sijn mijn sonden ende hoe cleyn sijn mijn goede wercken die ic gedaen heb [etc.]’.

ff. 255v-256r: A prayer to Christ to be recited daily three times, ‘[rubric:] Dit gebet salmen drie werf des daeges lesen [prayer:] O here ihesu Christ om die wtstortinge uwes duerbaren bloet hebdi gescoert die banden mijnre sonden [etc.]’.

ff. 256r-256v: Three Paternosters and Aves taught by a pope Calixtus, ‘[underlined:] Hi beginnen iij pater noster ende ave marien de calixtus die paus leerde ene sinen sonderlinge vrient ende hi gaf gracia ende oflaet als hier na volct ewelic duerende alle diet leeste ende voert leert [rubric:] pater noster [prayer:] O here ihesu Christ Ic vermane u der stervinge dat u edel menscheit sterf anden holte des cruces [etc.]’ [see Een Diets gebedenboek, ed. by Luc Indestege (1961), pp. 95-96; Rudy, Rubrics (2017), p. 262].

ff. 256v-259v: Short prayers to the angels, patriarchs, prophets, apostles, martyrs, confessors, virgins, and all angels, ‘[rubric:] Tot al den heiligen engelen uit [sic] gebet [prayer:] Weest gegruet O gi princen des hemelschen palaes michael gabriel raphael ende alle die ridderscap der saliger engelen [etc.]’.

ff. 260r-267v: A sequence of prayers on the crown of thorns, ‘[rubric:] Die doorne crone [prayer:] Weest gegruet guedertieren here ihesu Christi du bijste vol genaden bermherticheit is mit di gebenedijt moet wesen dijn passie [etc.]’ [see Stracke, De Doornen Kroon van onzen Heer (1929), passim].

ff. 268r: A prayer for Pentecost, ‘[introduction:] Op den pynster dach ymnnus [prayer:] Com scepper geest vande dyne dienres inwendelike vervulle mit hemelscher gracien die du ghescapen heveste [etc.]’.

ff. 269v-273r: Prayers to the Virgin Mary, beginning ‘O vrouwe maria almechtich inder verbolgenheit godes en verhenge mij ewelic verdoemt te werden noch in sinen toern inden vegenver gepijnt te werden [etc.]’ .

ff. 273r-275v: A litany for the Virgin Mary, beginning ‘Here ontferme di onser Christe ontferme di onser Here ontferme di onser [etc]’.

[ff. 46r, 57v, 77r, 77v, 130v, 131r, 131v, 169v, 170r, 170v, 171r, 171v, 203v, 268v are blank].

Decoration:

2 large blue or red initials in golden frames, with foliate decoration inside and around the letters, with texts in golden frames, and a partial (three-sided) foliate borders in colours (f. 1r and f. 47r), also in golden frames; 1 puzzle initial in red and bue (f. 132r). Numerous large initials in red and blue with frames of red pen-work, partially filled with green, and with red pen-flourishing or blue initials with red penwork decoration. Numerous large and small initials in red and blue.